bharian: Hak anak lebih utama daripada penjaga

Oleh Zainul Rijal Abu Bakar

(Sumber dari Berita Harian, 2010/03/22)

Saudara baru tidak boleh diperintah serah penjagaan kanak-kanak kepada bukan Islam

POLEMIK berkaitan hak penjagaan anak apabila salah seorang ibu atau bapa bukan Islam memeluk Islam masih belum dapat dirungkaikan. Walaupun Islam mempunyai kedudukannya yang istimewa di dalam Perlembagaan Persekutuan, ia seolah-olah tidak memberi tiket istimewa bagi mualaf mendapat hak jagaan anaknya dan mengIslamkan anak terbabit.

Persoalan ini masih lagi dibicara dan disensasikan oleh beberapa pihak. Penghakiman Mahkamah Persekutuan di dalam kes Subahsini lawan Saravanan nampaknya tidak dapat menyelesaikan permasalahan yang timbul.

Daripada lensa hukum syarak pula, seorang kanak-kanak itu dikira Islam jika ibu atau bapanya seorang Islam. Ia berlaku secara automatik tatkala ibu atau bapa berkenaan memeluk Islam. Melainkan di dalam keadaan tertentu orang bukan Islam tidak harus diberikan hak penjagaan kanak-kanak Islam, kerana hak penjagaan adalah hak penguasaan (haq al-wilayah). Orang bukan Islam tidak mempunyai hak penguasaan terhadap orang Islam. Firman Allah di dalam Surah An Nisa’ ayat 141 bermaksud: “Dan Allah tidak sekali-kali akan memberi jalan kepada orang kafir untuk membinasakan orang beriman” menjelaskan perkara ini.

Walaupun sekiranya orang bukan Islam diberikan hak jagaan anak-anak Islam, mestilah diletakkan beberapa syarat ketat bagi memberi hadanah ini kepada orang bukan Islam. Hal yang demikian bagi memastikan al maqasid al syariah yang lima itu dapat dipelihara. Lima al maqasid al syariah itu ialah menjaga agama, harta, keturunan, aqal dan nyawa.

Dr Wahbah al-Zuhaili dalam kitabnya al fiqhu islamiy wa adillatuhu mengutip pandangan Imam al Shafie bahawa syarat umum pihak yang diberi hak penjagaan anak (haadin) adalah cukup umur, sempurna akal, berkeupayaan mendidik kanak-kanak, berkelakuan baik dari segi akhlak Islamiah dan seorang Islam. Islam adalah syarat penting untuk seseorang menjaga kanak-kanak Islam.

Al-Syeikh Muhammad al-Khatib al-Syarbini dalam kitabnya Mughni al muhtaj pula menegaskan “Hadanah dari segi syarak membawa maksud tanggungjawab menjaga seseorang yang tidak mampu menguruskan dirinya sendiri, oleh kerana masih belum mampu atau tidak mampu membuat pilihan mana satu yang baik dan mana satu yang buruk, seperti kanak-kanak kecil atau orang dewasa yang gila, dan juga tanggungjawab memberi pendidikan kepada mereka yang berkenaan itu hingga menyebabkan mereka berjaya menjadi manusia baik, serta tanggungjawab memberi makan minum dan seumpamanya kepada mereka.”
Walau apapun, objektif hadanah dalam Islam sebenarnya bertujuan menjaga kebajikan dan kepentingan kanak-kanak itu dari segi agama, harta, keturunan, aqal dan nyawa sejajar dengan al maqasid al syariah seperti dinyatakan di atas tadi. Asas dan objektif hadanah ialah maslahat dan kebaikan budak yang dipelihara dan dijaga sebagai hak asasi budak itu.

Hak kanak-kanak ini mesti diutamakan lebih daripada hak pihak yang memelihara seperti dinyatakan oleh Sayid Sabiq dalam Kitab Fiqhul al-Sunnah, yang bermaksud, “Sesungguhnya setiap menjaga dan dijaga (anak) mempunyai hak dalam pemeliharaan tetapi hak dijaga lebih kuat daripada hak yang menjaga.” Ibnu Qadamah pula berpandangan “Sabit hadanah adalah untuk menentukan nasib (kepentingan) budak (kanak-kanak) itu.”

Daripada kacamata perundangan Islam pula, perbuatan seorang Islam yang menyerahkan, memberikan atau menjual anaknya atau kanak-kanak di bawah peliharaannya kepada seorang bukan Islam untuk menjaganya adalah satu kesalahan di bawah Enakmen Jenayah Syariah.

Umpamanya Seksyen 35 Enakmen Jenayah Syariah Selangor 1995 memperuntukkan: “Mana-mana orang yang menjual, memberikan atau menyerahkan anaknya atau kanak-kanak di bawah peliharaannya kepada seseorang yang tidak beragama Islam adalah melakukan suatu kesalahan, dan apabila disabitkan boleh didenda tidak melebihi RM5,000 atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi tiga tahun atau kedua-duanya, dan mahkamah boleh membuat apa-apa perintah yang difikirkan patut berkenaan dengan anak atau kanak-kanak itu.”

Maka dalam hal sedemikian timbullah polemik kepada mualaf sekiranya diperintahkan memberi hak jagaan anak Muslimnya itu kepada pasangannya yang bukan Islam. Mengikut undang-undang syariah ini beliau melakukan kesalahan tetapi pada masa sama, sekiranya beliau ingkar perintah mahkamah mualaf ini boleh disabitkan atas kesalahan menghina mahkamah. Sudah tentu mualaf yang patuh kepada undang-undang diletakkan di dalam keadaan yang amat sukar di antara kesalahan Seksyen 35 itu dan menghina mahkamah.

Pada pandangan saya, tatkala seseorang itu memeluk Islam maka undang-undang Islamlah yang terpakai ke atasnya. Oleh itu Enakmen Jenayah Syariah yang disebut di atas hendaklah terpakai ke atas mualaf ini. Pada masa sama, mahkamah sama ada mahkamah sivil atau mahkamah syariah hendaklah tidak menjadi alat kepada sebarang tindakan melakukan kesalahan seperti Seksyen 35 di atas.

Dalam hal yang sedemikian mualaf tidak boleh diperintahkan memberikan hak jagaan anak Islamnya kepada orang bukan Islam. Tindakan sebegini boleh dilihat seolah-olah mempromosikan perlakuan jenayah yang sudah tentu tidak selari dengan objektif kewujudan sesuatu mahkamah untuk menegakkan keadilan mengikut undang-undang yang berkuatkuasa.

Polemik ini hanya boleh diselesaikan jika makna sebenar Perkara 12(4) Perlembagaan Persekutuan diberikan seperti dijelaskan di dalam beberapa penghakiman terdahulu seperti Nenduchilian dan Subahsini. Malah kedudukan istimewa Islam mesti diterima oleh semua rakyat Malaysia tanpa mengira batasan ras dan agama.

Kedudukan istimewa ini bukanlah memaksa orang bukan Islam memeluk Islam tetapi mempertegaskan modul penyelesaian sesuatu kemelut perlulah berasaskan penyelesaian yang digariskan oleh agama negara iaitu Islam di samping menjamin hak orang bukan Islam menganut dan mengamalkan agama mereka seperti di dalam Perkara 3 dan Perkara 11 Perlembagaan Persekutuan.

Penulis ialah Presiden Persatuan Peguam Peguam Muslim Malaysia (PPMM) dan boleh dihubungi melalui e-mel di zainul.rijal@abubakar.my